در سال‌های اخیر با افزایش محدودیت‌های عرضه و رشد تقاضا برای خودروهای داخلی و وارداتی، پدیده‌ای به نام «فروش امتیاز ثبت‌نام خودرو» در بازار ایران رواج یافته است. بسیاری از افراد که در طرح‌های فروش یا قرعه‌کشی خودروسازان برنده می‌شوند، به جای خرید و تحویل خودرو، امتیاز خود را به دیگران می‌فروشند تا از اختلاف قیمت کارخانه و بازار سود ببرند.
مثلا در روند ثبت نام فیدلیتی پرایم و یا ثبت نام دیگنیتی پرستیژ، شما صاحب یک امتیاز هستید. در نتیجه از نظر حقوقی نسبت به آن مسئول خواهید بود، این روند، بازتابی از شرایط خاص بازار خودرو، نوسانات ارزی و جذابیت اقتصادی میان‌برهاست؛ اما در عین حال، جنبه‌ای غیررسمی و پرریسک دارد که اغلب خریداران از تبعات قانونی آن بی‌خبرند. در واقع، امتیاز ثبت‌نام خودرو نه یک دارایی رسمی است و نه انتقال آن در چارچوب سامانه‌های فروش مجاز شناخته می‌شود. همین موضوع باعث شده بسیاری از این معاملات به اختلاف‌های حقوقی، کلاهبرداری‌های اینترنتی و حتی ابطال نهایی خرید منجر شوند.
پیش از ادامه در اتو خسروانی مطالعه فرمایید: «ثبت نام لاماری ایما»
فروش امتیاز ثبت نام خودرو چیست و چگونه انجام می‌شود؟
فروش امتیاز ثبت‌نام خودرو در واقع به معنای واگذاری «حق خرید» خودرو از سوی فردی است که در یک طرح فروش، قرعه‌کشی یا پیش‌فروش برنده شده، اما خودش قصد دریافت خودرو را ندارد. در این حالت مثلا در ثبت نام جک جی4، شخص برنده امتیاز خود را به دیگری می‌فروشد تا آن فرد بتواند خودرو را به نام او خریداری کند. این اتفاق معمولاً خارج از مسیرهای رسمی و از طریق توافق‌های شخصی، قول‌نامه‌های دست‌نویس یا وکالت‌نامه‌های محدود انجام می‌شود.
پیشنهاد مطالعه بیشتر: «ثبت نام خودرو در اتوخسروانی»
در ظاهر ممکن است چنین معامله‌ای ساده به نظر برسد، اما از نگاه خودروساز و سامانه‌های فروش، مالک واقعی امتیاز فقط همان فردی است که در سامانه ثبت‌نام کرده و شرایط احراز هویت او تأیید شده است. به همین دلیل، هرگونه انتقال امتیاز به شخص ثالث و تغییر در نحوه ثبت نام در سامانه یکپارچه با هویت دیگری، چه در قالب وکالت و چه فروش نقدی، در دستورالعمل‌های رسمی شرکت‌های خودروساز و واردکنندگان خودرو ممنوع اعلام شده و هیچ تضمینی برای شناسایی خریدار جدید وجود ندارد. در واقع این نوع معاملات در بازار غیررسمی شکل می‌گیرند و همواره با ریسک‌های حقوقی و مالی جدی همراه‌اند.
آیا خرید و فروش امتیاز خودرو قانونی است؟
خرید و فروش امتیاز ثبت‌نام خودرو از نظر قوانین فعلی کشور و دستورالعمل‌های خودروسازان غیرقانونی و غیرمجاز محسوب می‌شود. در تمام طرح‌های فروش، چه داخلی و چه وارداتی، حق خرید خودرو فقط برای همان شخصی محفوظ است که در سامانه ثبت‌نام کرده و اطلاعات هویتی او تأیید شده است. بنابراین هر نوع انتقال این حق به فرد دیگر، چه از طریق قول‌نامه، وکالت‌نامه یا حتی توافق شفاهی، فاقد اعتبار رسمی است.
پلیس فتا نیز بارها اعلام کرده که خرید و فروش حواله یا امتیاز خودرو در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی تخلف محسوب می‌شود و با متخلفان برخورد می‌گردد. از منظر حقوقی نیز چون موضوع معامله بر پایه دستورالعمل‌های آمره منع شده است، قرارداد میان خریدار و فروشنده از اعتبار قانونی برخوردار نیست و قابلیت استناد در مراجع قضایی را ندارد. نتیجه آنکه حتی اگر پولی رد و بدل شود، خریدار نمی‌تواند از طریق قانونی خودرو را به نام خود بزند و عملاً تنها با یک رسید غیرقابل‌اجرا روبه‌رو خواهد شد.
بررسی قوانین ثبت نام خودرو و انتقال امتیاز
در بررسی قوانین ثبت‌نام خودرو و انتقال امتیاز، باید توجه داشت که چارچوب حقوقی فروش خودرو در ایران بر پایه بخشنامه‌های وزارت صمت، دستورالعمل‌های شرکت‌های خودروساز و آیین‌نامه‌های شورای رقابت تنظیم شده است. این مقررات صریحاً اعلام می‌کنند که حق خرید خودرو حاصل از ثبت‌نام، غیرقابل‌انتقال است و صرفاً متعلق به همان فردی است که در سامانه رسمی ثبت شده و شرایط احراز او تأیید گردیده است. با این حال، بسیاری از افراد به‌صورت غیررسمی تلاش می‌کنند این حق را با وکالت یا قول‌نامه منتقل کنند که از دید قانون، معتبر نیست.
| عنوان قانون یا بخشنامه | شرح و الزام قانونی | وضعیت انتقال امتیاز |
| دستورالعمل وزارت صمت درباره فروش خودرو | تأکید بر احراز هویت و ممنوعیت انتقال نوبت خرید به غیر | انتقال ممنوع |
| آیین‌نامه شورای رقابت در طرح‌های فروش داخلی | حق خرید فقط برای فرد ثبت‌نام‌کننده محفوظ است؛ انتقال موجب ابطال امتیاز می‌شود | انتقال ممنوع |
| شرایط عمومی فروش شرکت‌های خودروساز | هرگونه صلح، وکالت یا واگذاری حواله به غیر تخلف محسوب می‌شود | انتقال غیرقانونی |
| قانون مدنی (مواد ۱۹۰ و ۲۱۵) | معامله‌ای که موضوع یا جهت آن نامشروع باشد باطل است | انتقال فاقد اعتبار حقوقی |
| اعلام پلیس فتا درباره حواله خودرو | خرید و فروش حواله یا امتیاز ثبت‌نام در فضای مجازی جرم تلقی می‌شود | انتقال پیگرد قانونی دارد |
ریسک‌ها و نکات مهم قبل از خرید یا فروش امتیاز ثبت نام
در نگاه نخست، خرید یا فروش امتیاز ثبت‌نام خودرو ممکن است راهی سریع برای سود یا دستیابی به خودرو به نظر برسد، اما واقعیت آن است که این اقدام مجموعه‌ای از ریسک‌های قانونی، مالی و حتی امنیتی را در پی دارد. پیش از ورود به چنین معامله‌ای، باید شناخت دقیقی از تبعات آن داشت تا تصمیمی آگاهانه و بر پایه واقعیت گرفته شود.
ریسک قانونی و بی‌اعتباری قرارداد
از آنجا که مقررات وزارت صمت و خودروسازان، انتقال امتیاز ثبت‌نام را ممنوع اعلام کرده‌اند، هر قرارداد یا توافقی میان دو فرد برای واگذاری این امتیاز، از دید قانون «باطل» محسوب می‌شود.
حتی اگر قول‌نامه، رسید پرداخت یا وکالت‌نامه تنظیم شده باشد، در مراجع رسمی اعتباری ندارد؛ زیرا موضوع قرارداد، خلاف دستورالعمل‌های آمره است. در صورت بروز اختلاف، دادگاه نمی‌تواند الزام خودروساز به انتقال خودرو به خریدار جدید را صادر کند. بنابراین طرفی که وجه پرداخت کرده، هیچ تضمین قانونی برای مالک شدن خودرو نخواهد داشت.
خطر کلاهبرداری و سوءاستفاده اینترنتی
بازار خرید و فروش امتیاز ثبت‌نام، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های غیررسمی، بستری مناسب برای کلاهبرداران ایجاد کرده است. افراد سودجو با وعده تحویل فوری حواله، دریافت خودرو در زمان کوتاه یا قیمت کمتر از بازار، از خریداران مبالغ سنگینی دریافت می‌کنند و سپس ناپدید می‌شوند. از آنجا که معامله به‌صورت غیررسمی انجام می‌شود و سندی معتبر وجود ندارد، پیگیری حقوقی و بازپس‌گیری وجه بسیار دشوار است. پلیس فتا بارها درباره این نوع کلاهبرداری‌ها هشدار داده است.
عدم امکان پیگیری در مراجع رسمی
یکی از مهم‌ترین نکات پیش از خرید یا فروش امتیاز، آگاهی از این است که چنین معامله‌ای از نظر سامانه‌های رسمی و خودروسازان به رسمیت شناخته نمی‌شود. در نتیجه، اگر خریدار یا فروشنده به تعهدات خود عمل نکند، هیچ مرجع رسمی مسئولیتی در قبال آن نمی‌پذیرد. به‌عنوان مثال، اگر فروشنده حواله خودرو را تحویل ندهد یا پس از تحویل، سند را به نام خود نگه دارد، خریدار حتی با ارائه مدارک غیررسمی هم نمی‌تواند الزام قانونی برای انتقال مالکیت ایجاد کند.
احتمال ابطال طرح یا تغییر دستورالعمل‌ها
در بسیاری از موارد، پس از اعلام طرح‌های فروش، دستورالعمل‌ها تغییر می‌کنند یا طرح به دلایل مختلف لغو می‌شود. در چنین شرایطی، حتی اگر امتیاز خرید به‌صورت واقعی هم وجود داشته باشد، با تغییر در سیاست‌های فروش، کل معامله بی‌اثر می‌شود. این مسئله باعث از بین رفتن سرمایه خریدار و بروز اختلاف میان طرفین می‌شود، بدون اینکه هیچ راه قانونی برای جبران خسارت وجود داشته باشد.
ریسک‌های مالی و از بین رفتن سرمایه
از آنجا که در این معاملات هیچ تضمین رسمی وجود ندارد، احتمال از بین رفتن کل وجه پرداختی بسیار بالاست. خریدار در واقع پول خود را بابت «حق نوبت» می‌پردازد، نه یک مال عینی یا سند رسمی. این بدان معناست که در صورت بروز هرگونه مشکل، پول پرداختی بازگشت‌پذیر نیست و فروشنده نیز ممکن است دیگر در دسترس نباشد. در واقع، خریدار سرمایه خود را بر پایه اعتماد به فردی ناشناس به خطر می‌اندازد.
خطر سوءاستفاده از مدارک و هویت
در بسیاری از موارد، فروشندگان از خریداران می‌خواهند مدارک هویتی یا کد ملی خود را برای تکمیل فرآیند به آن‌ها ارائه دهند. این موضوع زمینه‌ای خطرناک برای سوءاستفاده هویتی ایجاد می‌کند؛ از ثبت نام‌های غیرمجاز در سامانه‌ها گرفته تا جعل مدارک برای مقاصد دیگر. در نتیجه، حتی اگر معامله در ظاهر ساده به نظر برسد، ممکن است پیامدهای امنیتی و کیفری غیرقابل جبرانی در پی داشته باشد.
تأثیر بر سوابق اعتباری و بانکی
در برخی طرح‌ها، اطلاعات مالی و بانکی فرد ثبت‌نام‌کننده در سامانه‌های اعتباری ثبت می‌شود. اگر فردی امتیاز خود را بفروشد و خریدار اقساط یا هزینه‌ها را پرداخت نکند، سوابق منفی بانکی ممکن است برای صاحب اولیه امتیاز ثبت شود. این مسئله در آینده می‌تواند مانع دریافت تسهیلات، وام یا حتی ثبت‌نام در طرح‌های دیگر شود.
تضاد منافع با مقررات مالیاتی
از سال‌های اخیر، معاملات خودرو در سامانه مؤدیان و سازمان امور مالیاتی رصد می‌شود. درصورتی‌که خودرو با نام شخصی دیگر ثبت شده ولی مبلغ از سوی فرد دوم پرداخت شده باشد، اختلاف مالیاتی یا شبهه فرار مالیاتی ایجاد می‌شود. در چنین حالتی، ممکن است فرد فروشنده امتیاز، بدون اینکه خودرویی دریافت کرده باشد، مشمول مالیات فروش یا درآمد اتفاقی گردد.
مشکلات کیفری احتمالی در انتقال وکالتی
بسیاری از فروشندگان برای انتقال امتیاز، از وکالت‌نامه استفاده می‌کنند، اما در عمل برخی از این وکالت‌ها با مدارک جعلی یا امضاهای غیرقانونی تنظیم می‌شوند. اگر خریدار از چنین مدرکی استفاده کند، حتی ناآگاهانه، ممکن است در مظان اتهام «استفاده از سند مجعول» یا «تحصیل مال از طریق نامشروع» قرار گیرد؛ اتهاماتی که مجازات کیفری دارند و در پرونده قضایی ثبت می‌شوند.
بهترین جایگزین برای خرید امتیاز ثبت نام خودرو
در شرایطی که بازار خودرو در ایران با محدودیت عرضه، نوسانات شدید قیمت و فاصله قابل‌توجه میان قیمت کارخانه و بازار آزاد روبه‌روست، بسیاری از خریداران برای دسترسی سریع‌تر به خودرو به گزینه‌هایی خارج از مسیر رسمی فکر می‌کنند. از آنجا که طبق قوانین فعلی، فروش یا انتقال امتیاز ثبت‌نام ممنوع است، خریداران ناچار می‌شوند مسیرهای غیررسمی را دنبال کنند که غالباً به مشکلات حقوقی، ابطال قرارداد و حتی از بین رفتن سرمایه منتهی می‌شود.
ثبت‌نام مستقیم در سامانه‌های رسمی خودروسازان
بهترین و کم‌ریسک‌ترین روش برای خرید خودرو، همچنان ثبت‌نام مستقیم از طریق درگاه‌های رسمی شرکت‌های خودروساز است. پس از لغو سامانه یکپارچه، هر خودروساز برنامه فروش خود را به‌صورت جداگانه اعلام می‌کند. اطلاع از تاریخ‌های دقیق، آماده داشتن مدارک موردنیاز و احراز شرایط عمومی (مثل نداشتن پلاک فعال یا خرید در دو سال گذشته) می‌تواند احتمال موفقیت را افزایش دهد. شرکت در طرح‌های فروش فوری یا فوق‌العاده نیز گزینه‌ای مناسب برای کسانی است که قصد دریافت سریع خودرو دارند.
خرید خودرو صفر با سند قطعی از بازار
اگر هدف، دسترسی سریع به خودروست، خرید مستقیم از بازار آزاد با سند رسمی و قطعی منطقی‌تر از معامله حواله است. در این حالت، خریدار با اطمینان از وضعیت سند، رهن یا توقیف خودرو، مالکیت واقعی را به دست می‌آورد. این روش هرچند هزینه اولیه بیشتری دارد، اما از نظر حقوقی و مالی امن‌تر است و خریدار نیازی به پیگیری‌های پیچیده یا احتمال ابطال معامله ندارد.
استفاده از طرح‌های فروش اقساطی یا لیزینگ
در سال‌های اخیر، برخی خودروسازان و شرکت‌های لیزینگ معتبر طرح‌های اقساطی با شرایط نظارت‌شده ارائه می‌کنند. در این طرح‌ها، پرداخت تدریجی، تحویل قطعی و سند معتبر به خریدار تعلق می‌گیرد. از آنجا که تمام فرایند زیر نظر شرکت رسمی انجام می‌شود، خطر کلاهبرداری یا بی‌اعتباری معامله بسیار کمتر است. البته مطالعه دقیق مفاد قرارداد و بررسی نرخ سود، زمان تحویل و شرایط فسخ قبل از امضا الزامی است.
خرید از نمایندگی‌های مجاز و معتبر
نمایندگی‌های رسمی خودروسازان یا شرکت‌های دارای مجوز فروش، یکی از مطمئن‌ترین مسیرها برای تهیه خودرو هستند. این مراکز معمولاً خودرو را با فاکتور رسمی، گارانتی معتبر و مدارک قابل پیگیری عرضه می‌کنند. در نتیجه، خریدار درگیر انتقال امتیاز یا تعهدات غیررسمی نمی‌شود و می‌تواند از پشتیبانی خدمات پس از فروش بهره‌مند گردد.
انتخاب خودرو دست دوم با سند روشن
بازار خودروهای کارکرده و کم‌کار، به‌ویژه در سال‌های اخیر، تنوع بالایی پیدا کرده است. بسیاری از خودروهای دست دوم با شرایط فنی عالی و سند قطعی عرضه می‌شوند. با انتخاب آگاهانه و انجام کارشناسی فنی و حقوقی، می‌توان با هزینه‌ای کمتر از قیمت خودرو صفر و بدون مواجهه با ریسک حواله، مالک خودرویی مطمئن شد. این گزینه برای کسانی که به دنبال کاهش هزینه و دوری از دردسرهای ثبت‌نام هستند، انتخابی منطقی است.
سخن پایانی
این پدیده نتیجه ناهماهنگی میان عرضه و تقاضا در بازار خودروست؛ زمانی که افراد با هدف سود کوتاه‌مدت، حق خرید خود را به دیگران می‌فروشند و زنجیره‌ای از معاملات غیررسمی و قول‌نامه‌ای شکل می‌گیرد. اما در سطح حقوقی، چنین امتیازی فاقد شخصیت مالی مستقل است و بر اساس قوانین وزارت صمت، شورای رقابت و آیین‌نامه‌های خودروسازان، انتقال آن به شخص ثالث اعتبار ندارد. ازاین‌رو، هر معامله‌ای که بر پایه این امتیاز انجام شود، در واقع بر بستری ممنوع و غیرقابل استناد بنا شده است.
